مقتل
الحسین خوارزمی و چند نکته درباره آن

قصد داشتم تا مطلبی درباره کتاب مقتل الحسین
خوارزمی بنویسم، اما فرصت نشد . شاید این یادداشت های پراکنده به کار کسی بیاید.

منابع خوارزمی:

1- ابوسعد اسماعیل بن علی بن حسین بن زنجویه سمان رازی حافظ
(متوفی 443/ 445).[1]

خوارزمی
کتابی از ابوسعد دو کتاب در  اختیار داشته
است. وی از کتاب نخست با سلسله سند زیر نقل مطلب کرده است:

أخبرنا
العلامة فخر خوارزم أبوالقاسم محمود بن عمر الزمخشری، أخبرنا الفقیه أبوالحسن/
أبوعلی الحسن بن  علی بن أبی طالب الفرزادی
–
بالری- أخبرنا الفقیه أبوبکر طاهر بن الحسین بن علی السمان الرازی أخبرنی عمی
الشیخ الزاهد أبوسعد إسماعیل بن علی بن الحسین السمان الرازی....

ج 1، ص 27-28،
ج 2، ص 66-67، 220-221، 231-232، ج 2، ص 49-50 (در نقل اخیر لقب فرزادی به
الفرزالی تصحیف شده است)، 66-67

و از کتاب
دیگر با سلسله سند دیگر:

و أخبرنا جار
الله العلامة أبوالقاسم محمود بن عمر الزمشخری، حدثنا الاستاذ الأمین أبوالحسن علی
بن الحسین بن مردک الرازی أخبرنا الحافظ أبوسعد إسماعیل بن علی بن الحسین السمان
...

ج 1، ص
141-144، 211-212

2) ابوسعد
محسن بن محمد بن کرامه الجشمی (متوفی 494)

خوارزمی گرچه
به نام کتاب وی اشاره ای نکرده اما احتمالا از امالی یا کتاب السفینة فی علم
التاریخ حاکم جشمی مطالبی را نقل کرده است.[2]
در مواردی نقل خوارزمی از حاکم جشمی به صورت وجاده است (ج 1، ص 353، ج 2، ص 6-7،
14). سلسله سند روایت خوارزمی از این کتاب چنین است:

أخبرنا الشیخ
الإمام مسعود بن أحمد – فیما کتب إلی من دهستان – أخبرنا شیخ
الإسلام أبوسعد المحسن بن محمد بن کرامة الجشمی...

ج 1، ص 150، ج
2، ص 71-79

3-
ابوطالب یحیی بن حسین بن هارونی حسنی بطحانی (متوفی 424)

خوارزمی این
کتاب را به طریق زیر در اختیار داشته و از آن مطالبی را نقل کرده است:

أخبرنی الشیخ
الإمام سیف الدین أبوجعفر محمد بن عمر بن أبی علی کتابة أخبرنا الشیخ الامام أبوالحسین
النقیب زید بن الحسن بن علی البیهقی أخبرنا السید النقیب الإمام علی بن محمد بن
جعفر الحسنی حدثنا الأمام أبوجعفر محمد بن جعفر بن علی الحسنی أخبرنا السید الإمام
أبوطالب یحیی بن الحسین بن هارون الحسنی أخبرنا ابوالعباس احمد بن ابراهیم الحسنی[3]

ج 1، ص 62-63،
ج 1، ص 125،  169، 224، ج 2، 7-14، 14-41،
53، ص 79-83؟،

4- احمد
بن حسین بیهقی صاحب کتاب التاریخ

سلسله سند
روایت خوارزمی از این کتاب چنین است:

أخبرنا الشیخ
الإمام الزاهد الحافظ زین الأئمة أبوالحسن علی بن احمد العاصمی، أخبرنا شیخ القضاة
أبوعلی إسماعیل بن أحمد الیهقی السلامی، أخبرنا والدی شیخ السنة أحمد بن الحسین
البیهقی ...

ج 1، ص
60-61، ج 2، ص 85-91،

5- صحیفة
الرضا به روایت عبدالله بن احمد بن عامر از احمد بن عامر بن سلیمان

خوارزمی از
این کتاب با سلسله سند زیر نقل روایت کرده است:

أخبرنا الشیخ
الثقة العدل الحافظ أبوبکر محمد بن عبیدالله بن نصر الزاغونی[4]
–
بمدینة السلام منصرفی عن السفرة الحجازیة- أخبرنا الشیخ الجلیل أبوالحسن محمد بن
اسحاق بن الساهوجی أخبرنا أبوعبدالله الحسین بن الحسن بن علی بن بندار أخبرنا محمد
بن ابراهیم بن الحسن بن شاذان البزاز أخبرنا أبوالقاسم عبدالله بن أحمد بن عامر بن
سلیمان –
ببغداد فی باب المحول – حدثنی أبی أحمد بن عامر بن سلیمان الطائی ...

ج 1، ص 15، ج
1، ص 90-91، ج 1، ص 106، ج 2، ص 95-96. 159، ج 2، ص 95-96

6 – سنن
ترمذی

سلسله سند
روایت خوارزمی در روایت سن ترمذی چنین است:

أخبرنا الشیخ
الصالح العالم الأوحد عبدالملک بن أبی القاسم بن أبی سهل الکروخی الهروی – ببغداد – منصرفی من
السفرة الحجازیة عی شط دجلة، عن مشایخه الثلاثة القاضی أبی عامر محمود بن القاسم
الازدی و أبی نصر عبدالعزیز بن محمد التریاقی و أبی بکر أحمد بن عبدالصمد الغورجی
رحمهم الله ثلاثتهم عن أبی محمد عبدالجبار بن محمد الجراحی عن أبی العباس محمد بن
أحمد المحبوبی عن الإمام الحافظ أبی عیسی محمد ابن عیسی التزمذی

ج 1، ص
14-15، ج 1، ص 25-27، ج 1، ص 101، 125، 144

7- امالی
ابوالحسین یحیی بن حسین بن اسماعیل شجری

أخبرنا
الإمام الأجل الکبیر أخی سراج الدین رکن الإسلام شمس الائمة إمام الحرمین أبوالفرج
محمد بن أحمد المکی رحمه الله علیه قال أخبرنا الإمام الزاهد أبومحمد اسماعیل بن
علی بن اسماعیل قال أخبرنا السید الاجل المرشد بالله أبوالحسین یحیی بن الموفق
بالله ...

ج 1، ص 15-16

8- کتاب
الفوز بالمطالب فی فضائل علی ابن ابی طالب نوشته محیی السنة ابوالفتح عبدوس بن
عبدالله بن محمد بن عبدالله روذباری همدانی

روذباری از
بزرگان اهل حدیث در روزگار خود بوده و ذهبی از او با عنوان و کان أسند من بقی
همدان یاد کرده و گفته که وی در سال 460 در هنگام دیدار از بغداد، املاء حدیث کرده
است. وی در 490 درگذشت. تاریخ تولد او 395 ذکر شده است. وی رئیس همدان بوده است.[5]
لقب وی در برخی از نقلهایی موجود در متن چاپی تصحیف شده است. مثلا در ج 1، ص 220
لقب نسائی شاید تصحیف فارسی باشد. خوارزمی این کتاب را به روایت ابومنصور شهردار
بن شهرویه دیلمی به طریق کتابت با این سلسله سند نقل کرده است:

أخبرنی سید
الحفاظ أبومنصور الدیلمی فیما کتب إلی من همدان، أخبرنی الحافظ عبدوس بن عبدالله
کتابة...

ج 1، ص
59-60، ج 1، ص 83-84، ج 1، ص 107-108، 108-109، 113-114، 120-121، 129-130، 161،
162-163، 168، 220، 251-253،

9- المأة
المنقبه محمد بن أحمد بن علی بن شاذن

خوارزمی از
این کتاب به طریق وجاده مطالبی را نقل کرده است.

ج 1، ص
99-101، 144-148، 212-213

10- کتاب
نزهة الظرف و بستان الطرف

خوارزمی به
نام مؤلف این کتاب اشاره ای نکرده و تنها مطلبی از آن را نقل کرده است.

ج 1، ص 203

11- کتاب
الفتوح ابن اعثم

خوازمی از
این کتاب به تاریخ یاد کرده و مطالب مفصلی را از آن به طریق وجاده نقل کرده است.

ج 1، ص
236-241، 254-262، 263-274، 277-307، 308-313، 317-318، 321-353، 353-358، ج 2، ص
202-210

12- کتاب
التاریخ عبدالکریم بن محمد بن حمدان

خوارزمی
حوادث مربوط به عهد مختار را از این کتاب نقل کرده است. ج 2، ص 200-202، 210-252؟
(آیا نقل اخیر به نقل از ابن اعثم نیست. مقایسه شود با الفتوح).