در جستجوی کتابخانه حسین بن عبدالصمد حارثی (متوفی 984)

مهاجرت عالمان شیعه از جبل عامل به ایران در عصر صفویه و اهمیت تاثیرات فرهنگی این حرکت بر تحولات مذهبی داخل ایران و تشیع موضوعی است که مورد توجه محققان مختلفی قرار گرفته و هر کدام گاه از زاویه ای سعی در روشن کردن ابعاد مختلف این حرکت و تأثیرات آن کرده اند. یکی از مسائل جالب توجه که البته دشواری فراوانی در گردآوری اطلاعات درباره آن وجود دارد، شناسایی میراث و آثاری است که عالمان جبل عامل همرا ه خود به ایران منتقل کرده اند. به نحو طبیعی در آثار تاریخ نگاری عصر صفویه اطلاعات چندانی نمی توان درباره این مسئله یافت و برای یافتن مطالبی در این خصوص چاره ای جز مراجعه به فهرست های نسخه های خطی و گاه خود نسخه ها نیست. در میان شخصیت های مهم و تأثیر گذار عصر صفویه، حسین بن عبدالصمد حارثی (متوفی 984) که بیشتر شهرتش به واسطه پسرش شیخ بهایی است، کتابخانه مهمی داشته که اطلاعات پراکنده ای از آن در فهارس باقی مانده است. از جمله کتابهای کتابخانه حسین بن عبدالصمد نسخه ای نفیس از کتاب ایضاح الاشتباه فی اسماء الرواة است که اساسی برای استنساخ از نسخه کتابخانه حسین بن عبدالصمد است. در معرفی این نسخه چنین آمده است: ضمن مجموعه 580 (فهرست کتابخانه، ج 2، ص 14) نسخه ای کتابت شده توسط حسام الدین ابن عزالدین بن عبدالله ساکن در نجف اشرف که در شب شنبه، شب عید قربان سال 994 در اصفهان از کتابت آن فراغت حاصل کرده است. این نسخه با نسخه تحت تملک حسین بن عبدالصمد حارثی که در حاشیه های آن عبارت «کذا بخط شیخنا الجباعی» نوشته شده بود، مقابله شده است. ظاهرا منظور از شیخنا جباعی، شمس الدین محمد بن علی بن حسن جباعی (822-886) باشد که کاتب نسخه ایضاح الاشتباه تحت تملک حسین بن عبدالصمد حارثی که جباعی جدش بوده، باشد. جستجوی بیشتر در فهارس نسخه های خطی باید به یافتن شدن اطلاعات بیشتری درباره کتابخانه حارثی و دیگر فقیهان عصر صفویه منجر شود. نسخه ایضاح الاشتباه، اساس چاپ کتاب الایضاح توسط  آقای محمد حسون بوده است.