حریز بن عبدالله سجستانی؛ عالم و محدث امامی قرن دوم. اطلاعات چندانی درباره وی در منابع ذکر نشده تنها بر اساس شهرت وی به کوفی و روایت او از مشایخ کوفه می توان از تولد او در کوفه سخن گفت. نجاشی (ص 144) کنیه او را ابومحمد و کشی (ص 385) ابوعبدالله ذکر کرده است. با وجود شهرت حریز به سجستانی وی از موالی ازد، از قبایل ساکن در کوفه بوده است. عقیلی (ج 2، ص 240) از یکی از محدثان بصری به نام ابوحریز عبدالله بن حسین ازدی یاد کرده که به دلیل گرایش های شیعی این راوی و کنیه او می توان به احتمال وی را پدر حریز دانست ( مدرسی، ج 1، ص 244). نجاشی (ص 144) علت شهرت حریز به سجستانی را به دلیل تجارت روغن در سجستان دانسته اما كشي (ص 385) و شیخ طوسی (1420، ص 162) بدون اشاره به کار حریز تنها از سکونت وی در سجستان سخن گفته اند. حریز در سجستان در درگیری با خوارج کشته شده است. رفتار حریز در درگیری با خوارج سجستان مورد سرزنش امام صادق علیه السلام قرار گرفته است ( كشي،ص 336؛ نجاشي، ص 144-145. برای گزارشی از جزئیات کشته شدن حریز اختصاص، ص 207).
حریز از فقیهان برجسته عصر خود بوده و یونس بن عبدالرحمان قمی، حریز را به خاطر دانش گسترده اش در فقه ستوده و در منابع دیگری نیز از او به عنوان یکی از مشایخ شیعه یاد شده است. کشی (ص 383-385) گزارشی از گفتگوی میان او و ابوحنیفه را در باب برخی مسائل فقهی آورده است. عموم روایات حریز به نقل از دو فقیه برجسته شیعه در کوفه یعنی زراره بن اعین* (متوفي 150) و محمد مسلم* (متوفی 150) است که در مواردی به نظر می رسد که حریز از آثار مکتوب این عالمان به طریق اجازه، نقل قول کرده چنانچه این نکته درباره نقل قولهای حریز از کتاب الأربعمائة مسألة فی أبواب الحلال و الحرام يا بر اساس نسخه اي كه در اختيار قاضي نعمان مغربي بوده و از آن با عنوان المسائل محمد بن مسلم (عمادي حائري، ص 141) ياد كرده، قابل شناسایی است ( كليني، ج 3، ص 19، 38، 40، 57، 59، 60؛ براي ادبيات مسائل نگاري در ميان اماميه سرخه اي، ص32-47). یونس بن عبدالرحمن قمی اشاره کرده، حریز به جز يك يا دو روایت، خود از امام صادق علیه السلام روایت نکرده (كشي، ص 382-383) که این مطلب با توجه به اقامت حریز در کوفه و اقامت امام صادق علیه السلام در مدینه بدیهی است (قس كليني ج 1،ص 283، ج 2، ص 220، 609، 664، ج 3، ص 22 كه بيش از دو روايت از حريز به نقل امام صادق عليه السلام آورده است). از دیگر مشایخ حریز می توان برید بن معاویه عجلی (کلینی، ج 1، ص 40، 404)، معلی بن خنیس (کلینی، ج 2، ص 223) و فضیل بن یسار (کلینی، ج 2، ص 125، 151، 269) را نام برد.
برقی اشاره کرده که حریز چندین کتاب داشته اما سخنی از جزئیات و یا محتوی این کتابها ارایه نکرده است. ابن ندیم (ص 277)، نجاشی (ص 145) و طوسی (ص 63) نام برخی از این آثار را ذکر کرده اند. شیخ طوسی (1420، ص 162) در توضیحی کوتاه درباره آثار حریز اشاره کرده که تمام آثار حریز در جمله اصول شمرده می شود. عموم روایات حریز به روایت حماد بن عیسی جهنی (متوفي 208 يا 209) است ( طوسی، 1420، ص 162) و و نزدیک به هزار حدیث از روایات حریز در کتاب حدیثی شیعه به روایت جهنی نقل شده است.
ظاهرا حریز نخست تمام روایات خود را در اثری به نام کتاب / اصل گردآوری کرده باشد ( طوسی، 1420، ص 162) و بعدها دیگر آثار را بر اساس این کتاب که ابن ندیم (ص 275) و ابن بابویه (ج 1، ص 3) از آن به عنوان یکی از منابع اصلی حدیث و فقه شیعه یاد کرده اند، تألیف کرده باشد. ابوغالب زراری (ص 170) نسخه ای از این اثر را که حمید بن زیاد دهقان (متوفی 310ق) کتابت کرده، در اختیار داشته است. ابن ادریس (ج 3، ص 71-75) بخشی از این کتاب که ظاهرا تا قرن ششم موجود بوده را در بخش مستطرفات آورده است. عموم این روایات مربوط به نماز است ( مدرسی، ج 1، ص 245). اثر مشهور حریز کتاب الصلاة در دو تحریر مفصل و مختصر است ( نجاشی، ص 145؛ طوسی، ص 63) که تقریبا تمام متن آن در بخش کتاب الصلاة، کتب اربعه باقی مانده است ( خویی، ج 4، ص 467-496؛ مدرسي، ج 1، ص 245-246). این اثر دست كم تا قرن پنجم موجود بوده و نجاشی و طوسی طرق خود در روایات این کتاب را ذکر کرده اند. قاضی نعمان بن محمد مغربی (متوفی 363؛ ص 23، 26، 27، 28) فقیه اسماعیلی نیز در تألیف کتاب الایضاح خود از کتاب الصلاة حریز به روایت حماد بن عیسی بهره برده است ( عمادي حائري، ص 144-145).
از دیگر آثار حریز دو کتاب به نام های کتاب الصوم و کتاب النوادر در منابع یاد شده است (ابن ندیم، ص 277؛ نجاشی، ص 145؛ طوسی، ص 63) که مدرسی (ج 1، ص 247) موارد احتمالی نقل های برجامانده از این کتاب ها را گردآوری کرده است. نجاشی (ص 142) از اثری به نام کتاب الزکاة به عنوان تألیف حماد بن عیسی یاد کرده اما اشاره کرده که عمده روایات این کتاب به نقل از حریز بوده و تنها تعداد اندکی از مطالب آن به نقل از مشایخ دیگر شیعه بوده است. این گفته نجاشی بدان معنی است که حماد بن عیسی کتابی از حریز در باب زکات را اقتباس کرده و خود نیز مطالبی بر آن افزوده است. بخش عمده ای از این کتاب همانند کتاب الصلاة حریز روایاتی به نقل از دو فقه برجسته امامی کوفه زرارة بن اعین و محمد بن مسلم است (برای بخش هایی از این کتاب مدرسی، ج 1، ص 246-247).
منابع: ابن نديم، الفهرست (چاپ اختصارات)؛ نعمان بن محمد مغربي تميمي، الايضاح، چاپ محمد كاظم رحمتي (بيروت 1428/2007)؛ احمد بن علي نجاشي، فهرست اسماء مصنفي الشيعه المشتهر برجال النجاشي، چاپ موسي شبيري زنجاني (قم 1407)؛ محمد بن يعقوب كليني، كتاب الكافي (چاپ اختصارات)؛ محمد بن علي بن حسين مشهور به ابن بابويه، كتاب من لا يحضره الفقيه، چاپ علي اكبر غفاري (قم 1403)؛ سيد محمد عمادي حائري، درنگي در منابع مكتوب الايضاح، علوم حديث، سال يازدهم، شماره 39 (بهار 1385)؛ محمد بن عمر كشي، اختيار معرفه الرجال، تلخيص محمد بن حسن طوسي، چاپ حسن مصطفوي (مشهد 1348ش)؛ ابوالقاسم الخويي، معجم الرجال الحديث (چاپ اختصارات)؛ احسان سرخه اي، علوم حديث، سال دهم، شماره هاي 37 – 38 (پائيز و زمستان 1384).
حریز از فقیهان برجسته عصر خود بوده و یونس بن عبدالرحمان قمی، حریز را به خاطر دانش گسترده اش در فقه ستوده و در منابع دیگری نیز از او به عنوان یکی از مشایخ شیعه یاد شده است. کشی (ص 383-385) گزارشی از گفتگوی میان او و ابوحنیفه را در باب برخی مسائل فقهی آورده است. عموم روایات حریز به نقل از دو فقیه برجسته شیعه در کوفه یعنی زراره بن اعین* (متوفي 150) و محمد مسلم* (متوفی 150) است که در مواردی به نظر می رسد که حریز از آثار مکتوب این عالمان به طریق اجازه، نقل قول کرده چنانچه این نکته درباره نقل قولهای حریز از کتاب الأربعمائة مسألة فی أبواب الحلال و الحرام يا بر اساس نسخه اي كه در اختيار قاضي نعمان مغربي بوده و از آن با عنوان المسائل محمد بن مسلم (عمادي حائري، ص 141) ياد كرده، قابل شناسایی است ( كليني، ج 3، ص 19، 38، 40، 57، 59، 60؛ براي ادبيات مسائل نگاري در ميان اماميه سرخه اي، ص32-47). یونس بن عبدالرحمن قمی اشاره کرده، حریز به جز يك يا دو روایت، خود از امام صادق علیه السلام روایت نکرده (كشي، ص 382-383) که این مطلب با توجه به اقامت حریز در کوفه و اقامت امام صادق علیه السلام در مدینه بدیهی است (قس كليني ج 1،ص 283، ج 2، ص 220، 609، 664، ج 3، ص 22 كه بيش از دو روايت از حريز به نقل امام صادق عليه السلام آورده است). از دیگر مشایخ حریز می توان برید بن معاویه عجلی (کلینی، ج 1، ص 40، 404)، معلی بن خنیس (کلینی، ج 2، ص 223) و فضیل بن یسار (کلینی، ج 2، ص 125، 151، 269) را نام برد.
برقی اشاره کرده که حریز چندین کتاب داشته اما سخنی از جزئیات و یا محتوی این کتابها ارایه نکرده است. ابن ندیم (ص 277)، نجاشی (ص 145) و طوسی (ص 63) نام برخی از این آثار را ذکر کرده اند. شیخ طوسی (1420، ص 162) در توضیحی کوتاه درباره آثار حریز اشاره کرده که تمام آثار حریز در جمله اصول شمرده می شود. عموم روایات حریز به روایت حماد بن عیسی جهنی (متوفي 208 يا 209) است ( طوسی، 1420، ص 162) و و نزدیک به هزار حدیث از روایات حریز در کتاب حدیثی شیعه به روایت جهنی نقل شده است.
ظاهرا حریز نخست تمام روایات خود را در اثری به نام کتاب / اصل گردآوری کرده باشد ( طوسی، 1420، ص 162) و بعدها دیگر آثار را بر اساس این کتاب که ابن ندیم (ص 275) و ابن بابویه (ج 1، ص 3) از آن به عنوان یکی از منابع اصلی حدیث و فقه شیعه یاد کرده اند، تألیف کرده باشد. ابوغالب زراری (ص 170) نسخه ای از این اثر را که حمید بن زیاد دهقان (متوفی 310ق) کتابت کرده، در اختیار داشته است. ابن ادریس (ج 3، ص 71-75) بخشی از این کتاب که ظاهرا تا قرن ششم موجود بوده را در بخش مستطرفات آورده است. عموم این روایات مربوط به نماز است ( مدرسی، ج 1، ص 245). اثر مشهور حریز کتاب الصلاة در دو تحریر مفصل و مختصر است ( نجاشی، ص 145؛ طوسی، ص 63) که تقریبا تمام متن آن در بخش کتاب الصلاة، کتب اربعه باقی مانده است ( خویی، ج 4، ص 467-496؛ مدرسي، ج 1، ص 245-246). این اثر دست كم تا قرن پنجم موجود بوده و نجاشی و طوسی طرق خود در روایات این کتاب را ذکر کرده اند. قاضی نعمان بن محمد مغربی (متوفی 363؛ ص 23، 26، 27، 28) فقیه اسماعیلی نیز در تألیف کتاب الایضاح خود از کتاب الصلاة حریز به روایت حماد بن عیسی بهره برده است ( عمادي حائري، ص 144-145).
از دیگر آثار حریز دو کتاب به نام های کتاب الصوم و کتاب النوادر در منابع یاد شده است (ابن ندیم، ص 277؛ نجاشی، ص 145؛ طوسی، ص 63) که مدرسی (ج 1، ص 247) موارد احتمالی نقل های برجامانده از این کتاب ها را گردآوری کرده است. نجاشی (ص 142) از اثری به نام کتاب الزکاة به عنوان تألیف حماد بن عیسی یاد کرده اما اشاره کرده که عمده روایات این کتاب به نقل از حریز بوده و تنها تعداد اندکی از مطالب آن به نقل از مشایخ دیگر شیعه بوده است. این گفته نجاشی بدان معنی است که حماد بن عیسی کتابی از حریز در باب زکات را اقتباس کرده و خود نیز مطالبی بر آن افزوده است. بخش عمده ای از این کتاب همانند کتاب الصلاة حریز روایاتی به نقل از دو فقه برجسته امامی کوفه زرارة بن اعین و محمد بن مسلم است (برای بخش هایی از این کتاب مدرسی، ج 1، ص 246-247).
منابع: ابن نديم، الفهرست (چاپ اختصارات)؛ نعمان بن محمد مغربي تميمي، الايضاح، چاپ محمد كاظم رحمتي (بيروت 1428/2007)؛ احمد بن علي نجاشي، فهرست اسماء مصنفي الشيعه المشتهر برجال النجاشي، چاپ موسي شبيري زنجاني (قم 1407)؛ محمد بن يعقوب كليني، كتاب الكافي (چاپ اختصارات)؛ محمد بن علي بن حسين مشهور به ابن بابويه، كتاب من لا يحضره الفقيه، چاپ علي اكبر غفاري (قم 1403)؛ سيد محمد عمادي حائري، درنگي در منابع مكتوب الايضاح، علوم حديث، سال يازدهم، شماره 39 (بهار 1385)؛ محمد بن عمر كشي، اختيار معرفه الرجال، تلخيص محمد بن حسن طوسي، چاپ حسن مصطفوي (مشهد 1348ش)؛ ابوالقاسم الخويي، معجم الرجال الحديث (چاپ اختصارات)؛ احسان سرخه اي، علوم حديث، سال دهم، شماره هاي 37 – 38 (پائيز و زمستان 1384).
يكشنبه ۱۸ بهمن ۱۳۸۸ ساعت ۱۱:۴۸
نمایش ایمیل به مخاطبین
نمایش نظر در سایت
۲) از انتشار نظراتی که فاقد محتوا بوده و صرفا انعکاس واکنشهای احساسی باشد جلوگیری خواهد شد .
۳) لطفا جهت بوجود نیامدن مسائل حقوقی از نوشتن نام مسئولین و شخصیت ها تحت هر شرایطی خودداری نمائید .
۴) لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید .