<p class="MsoNormal" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; DIRECTION: ltr; unicode-bidi: embed; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"><span style="FONT-SIZE: 14pt; mso-bidi-font-family: Badr; mso-bidi-language: FA"><font face="Times New Roman">Khalid Sindawi, "Hawza Instruction and Its Role in Shaping Modern Shiite Identity: The Hawzas of al-Najaf and <place w:st="on">Qum</place> as a Case Study", <b><i>Middle Eastern Studies</i></b>, vol.43, no. 6, pp.831-856, November 2007.<p /></font></span></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 14pt; FONT-FAMILY: Badr; mso-bidi-language: FA">بررسی حاضر مطالعه ای درباره وضعیت کنونی نهادهای دینی و متون آموزشی حوزه های شیعی با تکیه بر<span style="mso-spacerun: yes">  </span>دو حوزه نجف و قم است و سعی نگارنده در نشان دادن تاثیر این دو نهاد در شکل دهی و هویت بخشی به جامعه تشیع و ارایه گزارشی از سنت آموزشی حوزه های علمیه شیعه است. همچنین در این نوشتار از شرایط تاریخی که به تاسیس نهاد حوزه در میان تشیع منجر شده، خواهد پرداخت. بحثی نیز درباره چگونگی و ماهیت نظام آموزشی این دو نهاد ارایه خواهد شد. مطالعات چندی درباره این موضوع هم از سوی خاورشناسان و هم از سوی مسلمانان انجام شده است. با این حال تا آنجا که می دانم در هیچ یک از این مطالعات بحث جامعی درباره نقش این نهاد آموزشی در شکل دهی هویت تشیع صورت نگرفته است، مطلبی که در این نوشتار بر آن تاکید بیشتری خواهیم داشت. فهرست زیر، عناوین مهمترین مطالعات درباره موضوع مورد بحث است که تا کنون منتشر شده است:<p /></span></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 14pt; FONT-FAMILY: Badr; mso-bidi-language: FA">الف. </span><b><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 14pt; FONT-FAMILY: "B Badr"; mso-bidi-language: FA">تاریخ و ساختار آموزشی حوزه</span></b><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 14pt; FONT-FAMILY: Badr; mso-bidi-language: FA">: دو کتاب در این خصوص نگاشته شده است. محمد الغروی در کتاب <u>الحوزة العلمیة فی النجف الاشرف</u> (دار الاضواء، بیروت 1994) به بررسی تاریخی از شکل گیری نهاد حوزه در نجف پرداخته و گزارشی از آن ارایه کرده است. عبدالحسین الصالحی نیز در کتاب <u>الحوزة العلمیة فی الاقطار الاسلامیة</u> (بیت العلم للنابحین، بیروت 2004) گزارشی کلی از حوزه های مختلف شیعه از جمله نجف ارایه کرده است و بحث از ابعاد مختلف حوزه های شیعی در گوشه و کنار جهان اسلامی پرداخته است. <p /></span></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 14pt; FONT-FAMILY: Badr; mso-bidi-language: FA">ب. </span><b><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 14pt; FONT-FAMILY: "B Badr"; mso-bidi-language: FA">نقش ایفا شده توسط عالمان شیعی و نحوه چگونگی تحصیل آنها</span></b><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 14pt; FONT-FAMILY: Badr; mso-bidi-language: FA">: مهمترین کتاب که به بررسی حوزه های علمیه شیعه از این منظر پرداخته، تحقیق مفصل میر لیتواک (</span><span dir="ltr" style="FONT-SIZE: 11pt; FONT-FAMILY: "Times Beyrut Roman"; mso-bidi-font-family: Badr; mso-bidi-language: FA">Meir Litvac</span><span dir="rtl"></span><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 14pt; FONT-FAMILY: Badr; mso-bidi-language: FA"><span dir="rtl"></span>) با عنوان <u>عالمان شیعی قرن نوزدهم عراق</u> (کمبریج 1998) است. بررسی لیتواک متمرکز بر حلقه های شیعی نجف و کربلا در قرن نوزدهم میلادی و وضعیت سیاسی </span><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 14pt; mso-bidi-language: FA"><font face="Times New Roman">–</font></span><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 14pt; FONT-FAMILY: Badr; mso-bidi-language: FA"> اجتماعی حاکم بر این دو شهر است. بررسی جایگاه عالمان ساکن در این دو شهر در تحولات جامعه شیعه خاصه ایران و موضع آنها در قبال حکام سنی بغداد موضوع وی بوده است.<span style="mso-spacerun: yes">  </span>کتاب دیگر بررسی است به زبان عربی از حسین برکه الشامی با عنوان <u>المرجعیة الدینیة من الذات الی المؤسسة</u> (دار الاسلام، لندن 1999) که به شرح نقش محافل شعی در زندگی جوامع شیعی با تکیه بر آراء سید حسین فضل الله است. به تازگی نیز «معهد الرسول الاکرم العالی للشیعة و الدراسات الاسلامیة» در بیروت کتابی با عنوان <u>الحوزة العلمیة فی فکر الامام الخمینی</u> (2002) با مشارکت مرکز التخطیط و المناهج الدراسیة منتشر کرده است. کتاب بررسی است درباره افکار امام خمینی درباب لزوم آموزش فلسفه در حوزه و نیاز به تغییراتی در حوزه های علمیه. <p /></span></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 14pt; FONT-FAMILY: Badr; mso-bidi-language: FA">ج. تاریخ و نحوه آموزش در نهاد های شیعی: در باب این موضوع دو مطالعه توسط جودت القزوینی (2005) منتشر شده است. در اثر نخست که با عنوان <u>المؤسسة الدینیة الشیعیة من العصر البویهی الی ناحیة العصر الصفوی الاول 912-1592</u>. قزوینی در این کتاب خود بررسی کلی تاریخی از تاریخ تعلیم و آموزش در میان شیعیان و موانع پیش روی آن در دوره تاریخی غیبت کبری تا اواخر قرن شانزدهم ارایه کرده است و به بررسی وضعیت آموزشی در شهر های حله، جبل عامل، بحرین و در دولت صفویه پرداخته است. اثر دیگر او <u>المرجعیة الدینیة العلیا عند الشیعة الامامیة</u> دربردارنده تاریخ نهاد های دینی شیعه و نقش ایفا شده فقیهان شیعی عراق و ایران از عصر آل بویه تا روزگار کنونی است.<a style="mso-footnote-id: ftn1" href="#_ftn1" name="_ftnref1"><span class="MsoFootnoteReference"><span dir="ltr" style="mso-special-character: footnote"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="FONT-SIZE: 14pt; FONT-FAMILY: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-bidi-font-family: Badr; mso-bidi-language: FA; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US">[1]</span></span></span></span></a> <p /></span></p><p class="MsoNormal" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 0cm 0pt; LINE-HEIGHT: 20.4pt; TEXT-ALIGN: justify"><span lang="AR-SA" style="FONT-SIZE: 14pt; COLOR: black; FONT-FAMILY: "B Badr"; mso-ascii-font-family: Arial; mso-hansi-font-family: Arial">پس از این مقدمات، سنداوی گزارشی تاریخی از روند شکل گیری حوزه نجف ارایه کرده و پس از آن گزارشی خواندنی درباره روند و مراحل آموزشی نظام حوزه از آغازی که یک طلبه وارد حوزه می شود تا رسیدن به مرجعیت آورده است و هر مرحله را با ذکر متونی که طلبه در آن مراحل می خواند، آورده است. <p /></span></p><div style="mso-element: footnote-list"><br clear="all" /><hr align="left" width="33%" size="1" /><div id="ftn1" style="mso-element: footnote"><p class="MsoFootnoteText" dir="rtl" style="TEXT-JUSTIFY: kashida; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: justify; TEXT-KASHIDA: 0%"><a style="mso-footnote-id: ftn1" href="#_ftnref1" name="_ftn1"><span class="MsoFootnoteReference"><span dir="ltr"><span style="mso-special-character: footnote"><span class="MsoFootnoteReference"><span style="FONT-SIZE: 10pt; FONT-FAMILY: "Times New Roman"; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-bidi-language: AR-SA; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US">[1]</span></span></span></span></span></a><span dir="rtl"></span><span dir="rtl"></span><font face="Times New Roman" size="2"> </font><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 12pt; FONT-FAMILY: "B Badr"; mso-bidi-language: FA">خالد سنداوی فارغ التحصیل از دانشگاه بار ایلان است که موضوع پایان نامه دکتری او مقاتل نگاری در<span style="mso-spacerun: yes">  </span>ادبیات شیعه بوده که در سال 2000 از آن دفاع کرده و تا کنون مقالات مختلفی از موضوع پایان نامه خود منتشر کرده است. نقد و بررسی دیدگاه ها و نظرات او فرصت جداگانه ای را طلب می کند. در حال حاضر وی در دانشگاه حیفا به تدریس مشغول است. <p /></span></p><p class="MsoFootnoteText" dir="rtl" style="MARGIN: 0cm 0cm 0pt; TEXT-ALIGN: left" align="right"><span lang="FA" style="FONT-SIZE: 12pt; mso-ascii-font-family: 'Times Beyrut Roman'; mso-hansi-font-family: 'Times Beyrut Roman'; mso-bidi-language: FA"><p><font face="Times New Roman"> </font></p></span></p></div></div>