چندی پیش کتابی با عنوان آداب امیر المؤمنین با انتساب به قاسم بن یحیی بن حسن بن راشد راشدی منتشر شد. کتاب مقدمه ای خوب و تفصیلی داشت که همان هنگام معرفی درباره آن نیز نگاشتم که در کتاب ماه دین هم منتشر شد. یکی از نکاتی که مصحح محترم در آن کتاب مطرح کرده بود، عدم یکی بودن کتاب مورد بحث با اثری دیگر به نام کتاب اربعمائة مسألة فی أبواب الحلال و الحرام از عالم و محدث نامور امامی محمد بن مسلم ثقفی (متوفی 150) است که در هفتاد سالگی درگذشته است. با مناسبتی به کتاب میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخستین استاد ارجمند سید حسین مدرسی طباطبائی مراجعه ای داشتم و مدخل محمد بن مسلم توجه مرا به خود جلب کرد. ایشان در معرفی کتاب اربعمائة مسألة محمد بن مسلم اشاره کرده اند که خطیب بغدادی متن کتاب را که یک جزء توصیف کرده به طریق متصل به حریز بن عبدالله سجستانی در دست داشته است. کنجکاوی مرا بر آن داشت تا به متن کتاب خطیب بغدادی یعنی کتاب تلخیص المتشابه فی الرسم مراجعه کنم. متنی که خطیب آورده، چنین است:<br />حریز بن عبدالله الأزدی السجستانی<br />شیخ من شیوخ الشیعة. روی عن زرارة بن أعین، و محمد بن مسلم الثقفی. حدث عنه: صفوان، و عبدالله بن عبدالرحمن الأصم.<br />أنا علی بن أبی علی المعدل، نا أبوبکر أحمد بن عبدالله الدوری، نا أبوسلیمان أحمد بن نصر بن سعید و یعرف بابن هراسة، قدم علینا من نهروان، نا إبراهیم بن إسحاق الأحمری، عن محمد بن الحسن ابن شمون البصری، عن عبدالله بن عبدالرحمن الأصم، عن حریز بن عبدالله السجستانی، عن محمد بن مسلم عن أبی عبدالله جعفر بن محمد <br />و عن القاسم بن یحیی بن الحسن بن راشد، عن جده الحسن بن راشد، عن أبی نصیر (که باید أبی بصیر باشد)، عن أبی عبدالله قال<br />إن أمیرالمؤمنین - یعنی علی بن ابی طالب (این جمله معترضه اضافه خطیب بغدادی است. در سنت شیعی لقب امیرالمؤمنین از القاب خاص علی بن ابی طالب علیه السلام است) علم أصحابه أربع مائة کلمة مما یصلح للمرء فی دینه و  دنیاه  و ساق الأبواب کلها فی السنن و الأداب مقدار جزء کامل (ج 1، ص 494).<br />متنی که خطیب بغدادی آغاز آن را نقل کرده، همان متنی است که شیخ صدوق در کتاب الخصال خود روایت کامل آن را آورده و در دیگر آثار خود بخش هایی از آن را نقل کرده است. این شاهد به صراحت تردیدی که مصحح محترم کتاب آداب امیرالمؤمنین در باب یکی بودن کتاب اربع مسألة محمد بن مسلم با کتاب أدب امیر المؤمنین به روایت قاسم بن یحیی راشدی بیان کرده اند را منتفی می کند. در حقیقت قاسم بن یحیی را نباید مؤلف کتاب أدب امیر المؤمنین به حساب آورد، بلکه وی راوی مشهور آن کتاب است که متن را به روایت جدش حسن بن راشد نقل کرده است. اینکه کتاب وی به أدب امیرالمؤمنین هم مشهور شده است، باید عنوانی باشد که در بعد در توصیف کتاب میان اصحاب تداول یافته باشد. با این حال روایت محمد بن مسلم نیز به همان اربع مسألة شهرت داشته است. نکته مهم و جالب دیگری که سلسله اسناد نقل کرده خطیب در بر دارد، طریقی است که او ذکر کرده که البته در سنت امامیه و البته بهتر است بگوییم اصحاب فهارس امامیه، مورد توجه نبوده است که دلیل آن نیز مشخص است، افراد مذکور در طریق روایت نسخه، ابراهیم بن اسحاق احمری و محمد بن حسن بن شمون بصری به سنتی از جریان های فکری خاص امامیه تعلق دارند و طبیعی است که اصحاب فهارس کتاب را به طرق دیگر بی اشکال آن روایت کرده و در فهارس خود ثبت کرده باشند.<br />