نکاتی درباره عالمی گمنام از عصر شاه طهماسب اول
دوره شاه طهماسب اول (۹۳۰-۹۸۴) یکی از مهمترین ادوار حکومت صفویه است که از جنبه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی تأثیر فراوانی داشته و البته مسئله مورد نظر در این یادداشت کوتاه، اهمیت آن از حیث تثبیت تشیع در ایران است. طبعا روند تثبیت تشیع در ایران در دوره بلند شاه طهماسب، حاصل کوشش های فراوان عالمان ایرانی و مهاجر جبل عامل بوده است که درباره برخی از آنها اطلاعاتی در دست است اما در خصوص برخی از آنها، حتی نام و نشان آنها دانسته نیست. از میان این عالمان، شخصی است به نام محمد بن احمد بن ناصر الدین حسینی. نخستین آشنایی من با این فرد، مطلب کوتاهی از وی بر ظهر نسخه ای از کتاب الروضه البهیه شهید ثانی است که مرحوم دانش پژوه در معرفی نسخه ای که در کتابخانه آستانه مقدسه قم (ص ۱۲۲) اطلاعاتی درباره او آورده است. در این یادداشت کوتاه آمده که محمد بن احمد بن السید ناصر الدین الحسینی بر ظهر نسخه شرح لمعه نوشته که شهید ثانی در ۱۷ ماه رمضان ۹۶۵ به شهادت رسیده است. درباره تاریخ و ماجراهای منجر به شهادت شهید ثانی مطالب متفاوتی در دست است و اکنون به فضل یافت شدن منابعی جدید تا حد زیادی از ماجرای شهادت شهید ثانی و دلایل آن اطلاع یافته ایم، هر چند هنوز پرسش ها و ابهامات فراوانی باقی مانده است که باید امید داشت در آینده و با یافت شدن نسخه های جدید، مطالب بیشتری در این خصوص به دست آید. در هنگام تورق مجلد بیستم فهرست کتابخانه مرحوم آیت الله مرعشی نجفی – طاب ثراه- به نسخه ای برخورد کردم با شماره ۷۹۲۲ که نسخه ای از کتاب مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام نوشته شهید ثانی است و مجلد دوم کتاب است (فهرست، ج ۲۰، ص ۲۵۰).
درباره مسالک الافهام در یادداشتی دیگر اشاره کردم که برای فهرست نویسی این کتاب باید به انجامه های آن دقت فراوانی کرد و اساساً انجامه های این کتاب اطلاعات مهمی درباره شهید ثانی دربردارند و از سوی دیگر بر اساس همین انجامه ها امکان تبار شناسی نسخه ها به دلیل اطلاعاتی که در آن درج شده، وجود دارد. کتاب مسالک الافهام که نگارش آن چندین سال به طول انجامید، اهمیت فراوانی برای شناخت احوال ده سال آخر زندگی شهید ثانی دارد.
ویژگی خاص نسخه ۷۹۲۲ کتابخانه مرعشی، این است که نسخه را محمد بن احمد بن ناصر الدین حسینی حلی در چهار شنبه ۲۵ جمادی الاول ۹۷۱ کتابت کرده است. تصویری از نسخه در انتهای کتاب که برخی تصاویر منتخب از نسخه ها ارایه می شود، نیامده است و اگر عزیزی برایش امکان پذیر است و می تواند به نسخه مراجعه کند، بسیار شایسته است تا انجامه این نسخه را به طور کامل نقل کند. در هر حال این اطلاع اولاً به کار تصحیح مجدد کتاب مسالک الافهام می آید و دیگر آنکه محدوده زمانی حیات محمد حسینی را مشخص می کند و نشانگر هویت حلی اوست. بنابراین نسخه های که او از آثار شهید کتابت کرده، اهمیت فراوانی دارند.