عالم
آراي شاه طهماسب و نكته اي درباره آن

در دوره صفويه شاهد ظهور نوعي از تاريخ نگاري هستيم كه مي
توان آن را نوعي رمان تاريخي دانست كه حاصل تلفيق گزارش هاي تاريخي و ادبيات نقالي
است. از ميان اين آثار كتابي به نام عالم آراي شاه طهماسب است كه بر اساس نسخه شماره
8952 (كتابخانه مجلس) كه نسخه اي ناقص و فاقد نام مؤلف بوده، با تحقيق استاد
ارجمند جناب آقاي ايرج افشار (تهران،‌1370) منتشر شده است. عدم اشاره به نام
نويسنده موجب آن شده بود كه نام نگارنده آن نشناخته باقي بماند. اين مشكل با يافت
شدن نسخه اي ديگر از كتاب كه اينك به شماره 13739 در كتابخانه مجلس شوراي اسلامي
است، نام و زمان حيات مؤلف شناخته شود. در حقيقت براي نخستين بار استاد ارجمند
آقاي سيد محمد طباطبائي بهبهاني (منصور) در كتاب ارزشمند الشريعه الي استدارك
الذريعه (تهران،‌1385)، ج 2،‌ص 225) از اين كتاب و مؤلف آن نام برده و متذكر شده
اند كه نام نويسنده سيد اسماعيل حسيني تبريزي است. با مراجعه به نسخه و بررسي آن
به مطلبي برخورد كردم كه براي شناخت زمان حيات تبريزي سودمند است و شايد به كار
كسي بيايد. در بخشي از كتاب (ص 653) عبارت زير متضمن زمان حيات نگارنده است:

....خواجه امير بيگ، زرگر پادشاه با استاد يعقوب زرگر باشي،
خواصه شريفه آن تاجر را به فرمان شهريار غازي، شاه جنت آرامگاه، سلطان شاه عباس
ماضي - عليه الرحمه-  جواهر ها را در
آوردند، حال ما چندين هزار لك ديگر جواهر در خزينه عامره است.

فقير الحقير اسماعيل الحسيني تبريزي در خدمت ملايم بيگ در
زمان پادشاه مرحوم غفران پناه، عليين آشتيان، شاه صفي - عليه الرحمه-  از حضرت ميرزا محمد رضا مشرف شربت خانه معلوم
نمودم كه آيا به سمع ...

عبارت فوق نشانگر حيات تبريزي پس از روزگار شاه صفي است و
براي شناخت مؤلف كتاب مغتنم. مؤلف كتاب نيز احتمالا از خاندان سادات لاله تبريز
باشد كه به دليل تسنن چندان مورد توجه شاه اسماعيل و شاه طهماسب نبوده اند اما در
بعد به تشيع گرويده اند. در هر حال بايد درباره مؤلف تحقيق بيشتري نمود. متاسفانه
نسخه جديد هم از آغاز افتادگي دارد و تحرير كاملتري از كتاب به نسبت نسخه پيشين
است اما ظاهرا اين نسخه نيز ناقص و تحرير كامل كتاب نباشد.