نکته ای درباره خطبه ای منقول از حسین بن علی علیهما السلام پیش از شهادت
تحقیق و پژوهش درباره حوادث تاریخ اسلام و همراه با انتشار آنها، تحول میمون و فرخنده ای است که پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی چندی است با روندی کمی پرشتاب آغاز کرده است. در میان آثار ارزشمند منتشر شده، تحقیقی ارجمند است به نام معرفی و نقد منابع عاشورا که جای آن دارد تا در فرصتی دیگر و به تفصیل از آن سخن رود. از نکات قابل تأمل کتاب که کمی مرا شگفت زده کرد، این مطلب بود که خطبه مشهور «أيها الناس خُطَّ الموت على ابن آدم مخط...» سرور شهیدان حسین بن علی علیه السلام به عنوان اختصاصات کتاب مقتل الحسین موفق بن احمد مکی خوارزمی (متوفی 568) معرفی شده بود. هر چند نحوه بیان مؤلف نیز که در پاورقی سلسله سند روایت خوارزمی را که در سلسله سند روایت آن، نام برخی از سادات ذکر شده، را مبتنی بر اثری احتمالا کهنتر می دانسته اند اما ظاهرا راهی به جایی نبرده اند (همان، ص 185-187).
قبل از اینکه بخواهم مطلبی درباره منبع کهنتری که این خبر را نقل کرده، سخنی بگویم باید اشاره کنم که اساسا این گونه با صراحت سخن گفتن در حالی که دست کم ماهیت پژوهش های ما که عموما تحت چمبره نظام استقرایی است، این احتیاط را طلب می کند که اندکی جا برای اما و اگر نیز باقی بگذاریم. دست کم این خطبه در کتاب المصابیح ابوالعباس احمد بن ابراهیم حسنی (قرن چهارم) از عالمان سرشناس زیدی از نسل داود بن حسن بن حسن که دعای ام داود که امام صادق علیه السلام به مادرش تعلیم داده اند، ذکر شده است (المصابیح، تحقیق عبدالله بن عبدالله بن احمد الحوثی، ص 371- 372). هر چند این احتمال جدی است که حسنی این اخبار را از متونی مکتوب که در روایت خود داشته نقل کرده است. اما این نکته را بیفزایم که منبع خوارزمی در نقل این مطلب، کتاب المصابیح نبوده و خوارزمی با این کتاب آشنایی نداشته است بلکه این خبر را که به صورت مسند ذکر کرده، از کتاب امالی ابوطالب یحیی بن حسین بن هارونی بطحانی (متوفی 424ق) نقل کرده است که گزارش های خوبی درباره واقعه عاشورا دارد که مؤلف محترم از هر دو کتاب بی اطلاع بوده اند و نامی از این دو کتاب نیاورده اند. خالی از لطف نیست که متن این خطبه بسیار زیبا را به نقل از کتاب المصابیح در اینجا ذکر شود:
وأخبرنا محمد بن عبد الله بن أيوب البجلي بإسناده عن زيد بن علي عن أبيه عليهم السلام أن الحسين (صلوات الله عليه) خطبهم، فحمد الله وأثنى عليه ثم قال: «أيها الناس خُطَّ الموت على ابن آدم مخط القلادة على جيد الفتاة، ما أولهني إلى أسلافي اشتياق يعقوب إلى يوسف وأخيه، وإن لي لمصرعاً أنا لاقيه، كأني أنظر إلى أوصالي تقطعها عسْلان الفلوات، غُبراً عُفراً بين كربلاء و براريس قد ملأت مني أكراشاً جوفاً رضا الله رضانا أهل البيت، فصبراً علی بلائه ليوفينا أجر الصابرين، لن تشذ عن رسول الله حرمته وعترته، ولن تفارقه أعضاؤه وهي مجموعة له في حظيرة القدس، تقر بهم عينه، وينجز لهم عدته، من كان فينا باذلاً مهجته فليرحل فإني راحل غداً إن شاء الله عزَّ وجل، ثم نهض إلى عدوه فاستشهد (صلوات الله عليه)».