۱) قصه این بنده با تفسیر کتاب الله دارد کمی پیچیده می شود نمی دانم من دست از سر تفسیر کتاب الله بر نمی دارم یا تفسیر کتاب الله مرا رها نمی کند. در هر حال کنجکاوی برای یافتن نسخه ای دیگری از تفسیر کتاب الله مرا به مراجعه به دنا و فخنا کشاند. با تعجب دیدم که اصلا عنوانی به نام تفسیر کتاب الله در هیچ یک از دو کتاب نیامده است و مؤلفی هم به نام ابوالفضل بن شهردویر بن بهاء الدین یوسف بن ابی الحسن گیلانی مرقانی (مرکالی) هم در آن دیده نمی شود. البته این اشکال به فهرست های نسخه های خطی باز می گردد که در این خصوص اطلاع درستی ارایه نکرده اند. با این حال بررسی دنا و فنخا می تواند باعث شناسایی نسخه های دیگر تفسیر کتاب الله گردد. به عنوان مثال در جلد ۸ فنخا، ص ۵۴۲ نسخه ای معرفی شده که در کتابخانه عبدالوهاب فرید تنکابنی بوده است ولی نسخه از آغاز وانجام افتادگی دارد و متاسفانه حتی آغاز و انجام افتادۀ آن نیز ذکر نشده است. آقای سمامی حائری در نشریه نسخه های خطی، ج ۷، ص ۷۹۱ در معرفی تفسیر اخیر نوشته اند:
«تفسیر قرآن کریم، این تفسیر به طرز بسیار جالبی تألیف گشته گویا به خط مؤلف است زیرا اولا عدد سطور کتابت مختلف است، در بعضی صفحات ۱۱ سطر و برخی تا پنج سطر است دیگر آنکه در بعضی از تفاسیر قلم زدگی و تجدید نظر شده است. دوم تفسیر بطور جالب است زیرا خط بسیار نازکی از کلمه بحاشیه کشیده شده است و آنرا تفسیر نموده است در هچ یک از تفاسیر چنین دیده نشده است. سوم در بعضی از جاها دیده شده است که معنی بعضی از کلمات بفارسی هم نوشته است و از تفاسیر دیگر نقل می کند و بسیاری از روایات او از کتب اصلی تسننی است. از کتابت ششم و هفتم است، آغاز و انجام افتاده». بنگرید به: محمد سمامی حائری، «فهرست کتابهای خطی عبدالوهاب فرید تنکابنی در رامسر».
با توصیف ارایه شده می توان تا حدی اطمینان یافت که ما با نسخه ای دیگر از تفسیر کتاب الله روبرو هستیم البته شرط تحقیق اقتضا دارد که خود نسخه را دید کاری که اکنون برای من میسر نیست اما اگر کسی می تواند به نسخه مراجعه کند، می شود صحت گمان اخیر را بررسی کند. در دنا (ج ۳، ص ۸۳) شمارۀ ۶۳۰۱۹ نسخه حاضر معرفی شده و گفته شده که تفسیری سنی است. نسخۀ ۱۷۹۸۲ تفسیر کتاب الله نیز در دنا (ج ۳، ص ۹۱۹ شمارۀ ۶۳۱۹۰ با عنوان التفسیر / عربی - فارسی معرفی شده و نام نویسنده نیز مجد الدین مازندرانی از علمای زیدیه متوفی حدود ۷۰۰ ذکر شده است که نادرست است. در حقیقت تاریخ ۷۰۰ زمانی بوده که گمان می شده محمد بن صالح بن یحیی گیلانی، عالم زیدی است که تاریخ درگذشت او نیز ۶۷۵ است. در هر حال باید عنوان جدیدی برای تفسیر کتاب الله ایجاد شود و نویسندۀ آن هم درست معرفی شود و نسخه ها نیز ذیل آن فهرست شود. مثلا شمارۀ ۶۳۰۴۸، ۶۳۰۵۰، ۶۳۰۴۹ و ۶۳۰۵۱ در دنا (ج ۳، ص ۸۴-۸۵) هم نسخه ای تفسیر کتاب الله است.
۲) در کتابخانه مجلس به شمارۀ ۱۴۲۹۷ نسخه ای از تفسیر قرآن موجود است که گفته شده تفسیری زیدی است به گمان من نسخه باید تهذیب حاکم جشمی (متوفی ۴۹۴) باشد که در ایران از قضا نسخه های کهن خوبی دارد و استاد عزیز و ارجمند آقای صداریی خویی معرفی خوبی از نسخه مجلس در فهرست نسخه ای مجلس، ج ۳۸، ص ۴۲۳-۴۲۴ ارایه کرده اند اما هویت مؤلف احتمالی آن را نشناخته اند. خوب این هم از ثمرات وقت گذراندن با دنا و فخنا بود که توجه من به این تفسیر جلب شد. در دنا نیز ج ۳، ص ۸۴، شمارۀ ۶۳۰۳۷ نیز معرفی شده است.
«تفسیر قرآن کریم، این تفسیر به طرز بسیار جالبی تألیف گشته گویا به خط مؤلف است زیرا اولا عدد سطور کتابت مختلف است، در بعضی صفحات ۱۱ سطر و برخی تا پنج سطر است دیگر آنکه در بعضی از تفاسیر قلم زدگی و تجدید نظر شده است. دوم تفسیر بطور جالب است زیرا خط بسیار نازکی از کلمه بحاشیه کشیده شده است و آنرا تفسیر نموده است در هچ یک از تفاسیر چنین دیده نشده است. سوم در بعضی از جاها دیده شده است که معنی بعضی از کلمات بفارسی هم نوشته است و از تفاسیر دیگر نقل می کند و بسیاری از روایات او از کتب اصلی تسننی است. از کتابت ششم و هفتم است، آغاز و انجام افتاده». بنگرید به: محمد سمامی حائری، «فهرست کتابهای خطی عبدالوهاب فرید تنکابنی در رامسر».
با توصیف ارایه شده می توان تا حدی اطمینان یافت که ما با نسخه ای دیگر از تفسیر کتاب الله روبرو هستیم البته شرط تحقیق اقتضا دارد که خود نسخه را دید کاری که اکنون برای من میسر نیست اما اگر کسی می تواند به نسخه مراجعه کند، می شود صحت گمان اخیر را بررسی کند. در دنا (ج ۳، ص ۸۳) شمارۀ ۶۳۰۱۹ نسخه حاضر معرفی شده و گفته شده که تفسیری سنی است. نسخۀ ۱۷۹۸۲ تفسیر کتاب الله نیز در دنا (ج ۳، ص ۹۱۹ شمارۀ ۶۳۱۹۰ با عنوان التفسیر / عربی - فارسی معرفی شده و نام نویسنده نیز مجد الدین مازندرانی از علمای زیدیه متوفی حدود ۷۰۰ ذکر شده است که نادرست است. در حقیقت تاریخ ۷۰۰ زمانی بوده که گمان می شده محمد بن صالح بن یحیی گیلانی، عالم زیدی است که تاریخ درگذشت او نیز ۶۷۵ است. در هر حال باید عنوان جدیدی برای تفسیر کتاب الله ایجاد شود و نویسندۀ آن هم درست معرفی شود و نسخه ها نیز ذیل آن فهرست شود. مثلا شمارۀ ۶۳۰۴۸، ۶۳۰۵۰، ۶۳۰۴۹ و ۶۳۰۵۱ در دنا (ج ۳، ص ۸۴-۸۵) هم نسخه ای تفسیر کتاب الله است.
۲) در کتابخانه مجلس به شمارۀ ۱۴۲۹۷ نسخه ای از تفسیر قرآن موجود است که گفته شده تفسیری زیدی است به گمان من نسخه باید تهذیب حاکم جشمی (متوفی ۴۹۴) باشد که در ایران از قضا نسخه های کهن خوبی دارد و استاد عزیز و ارجمند آقای صداریی خویی معرفی خوبی از نسخه مجلس در فهرست نسخه ای مجلس، ج ۳۸، ص ۴۲۳-۴۲۴ ارایه کرده اند اما هویت مؤلف احتمالی آن را نشناخته اند. خوب این هم از ثمرات وقت گذراندن با دنا و فخنا بود که توجه من به این تفسیر جلب شد. در دنا نیز ج ۳، ص ۸۴، شمارۀ ۶۳۰۳۷ نیز معرفی شده است.
يكشنبه ۳ شهريور ۱۳۹۲ ساعت ۱۰:۵۰
