بی مقدمه بهتر است بروم سر اصل موضوع. ابوالعباس احمد بن علی نجاشی (متوفی 450) عالم برجستۀ امامی است که فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی او شهرت و آوازۀ فراوانی دارد. با این حال دانسته نیست که نجاشی تفسیری هم داشته جز آنکه ابن شهر آشوب در کتاب مناقب خود (ج 1، ص 11) فهرست تفاسیری که خود از آنها نقل قول کرده تنها نام برده اما بیان سلسله سند متصل خود به آنها را به اثر دیگر خود - که تاکنون نسخه ای از آن به دست نیامده- ارجاع داده و تنها به ذکر نام تفاسیر اکتفا کرده و نوشته است:
«و أما أسانيد التفاسير و المعاني فقد ذكرتها في الأسباب و النزول و هي تفسير البصري و الطبري و القشيري و الزمخشري و الجبائي و الطائي و السدي و الواقدي و الواحدي و الماوردي و الكلبي و الثعلبي و الوالبي و قتادة و القرطي و مجاهد و الخركوشي و عطاء بن رباح و عطاء الخراساني و وكيع و ابن جريح و عكرمة و النقاشي و أبي العالية و الضحاك و ابن عيينة و أبي صالح و مقاتل و القطان و السمان و يعقوب بن سفيان و الأصم و الزجاج و الفراء و أبي عبيد و أبي العباس و النجاشي و الدمياطي و العوفي و النهدي و الثمالي و ابن فورك و ابن حبيب».
از آنجا که مناقب ابن شهر آشوب که در برنامۀ نور آمده، تصحیح انتقادی از متن کتاب نیست، برخی از اسامی و نام هایی که در بالا آمده تصحیف شده و صورت درست آنها را باید از منابع دیگر یافت و اصلاح کرد. عجالتا مراجعه به مقدمۀ تفسیر الکشف و البیان ثعلبی (متوفی 427) که برخی از آثار مذکور را به طریق متصل در اختیار داشته هم برای تصحیح نام هایی که در اینجا از آنها یاد شده، سودمند است هم اینکه علی القاعده باید طریق ابن شهر آشوب به بسیاری از آثار تفسیر مذکور باید همان طریق هایی باشد که ثعلبی آورده است. در میان مفسرانی که از آنها در فهرست بالا یادی از آنها شده، النجاشی کمی عجیب است، اول آنکه نام او دقیقا کیست. عبارت متن تصحیف نشده یعنی ابوالعباس و النجاشی، آیا ابوالعباس النجاشی نیست؟ باز اشکال دیگر آن است که آیا النجاشی احتمالا تصحیف نام دیگری نیست؟
واقعیت این است که چند هفته پیش در کتابخانه مرحوم سید عبدالعزیز طباطبائی، یکی از فرزندان آن مرحوم در خصوص النجاشی آمده در این عبارت پرسش را مطرح کرد که آیا سراغی از تفسیر او دارم. اکنون حدس من این است که عبارت اخیر باید تصحیف شده باشد و البته برای اثبات این مطلب نیاز به بررسی نسخه های خطی کتاب المناقب ابن شهر آشوب است که برای بنده امکان پذیر نیست. احتمالی که به ذهن بنده در صورت صحیح بودن فرض تصحیف متن می توان مطرح کرد این است که عبارت در اصل ابوالعباس الطوسی یا الفلکی بوده که اشاره به مفسر نامدار طوسی ابوالعباس الطوسی المفسر الفلکی است که دوست گرامی آقای انصاری در یادداشتی در خصوص او توضیح داده اند. نا آشنا بودن نام الفلکی یا الطوسی باعث شده تا کاتبی متاخر عبارت ابن شهر آشوب را تغییر داده و به دلیل شهرت ابوالعباس النجاشی که نامی آشنا برای عالمان شیعه بوده، عبارت را از ابوالعباس الطوسی یا الفلکی را به النجاشی تغییر داده است. البته این گمان در صورتی است که در عبارت تصحیفی رخ داده باشد. در هر حال آنچه که مسلم است این است که ابن شهر آشوب اثر تفسیری الفلکی المفسر الطوسی، البلغة را در اختیار داشته است. دربارۀ کتاب فلکی مفسر هم بنگرید به:
http://ansari.kateban.com/entry1749.html.
«و أما أسانيد التفاسير و المعاني فقد ذكرتها في الأسباب و النزول و هي تفسير البصري و الطبري و القشيري و الزمخشري و الجبائي و الطائي و السدي و الواقدي و الواحدي و الماوردي و الكلبي و الثعلبي و الوالبي و قتادة و القرطي و مجاهد و الخركوشي و عطاء بن رباح و عطاء الخراساني و وكيع و ابن جريح و عكرمة و النقاشي و أبي العالية و الضحاك و ابن عيينة و أبي صالح و مقاتل و القطان و السمان و يعقوب بن سفيان و الأصم و الزجاج و الفراء و أبي عبيد و أبي العباس و النجاشي و الدمياطي و العوفي و النهدي و الثمالي و ابن فورك و ابن حبيب».
از آنجا که مناقب ابن شهر آشوب که در برنامۀ نور آمده، تصحیح انتقادی از متن کتاب نیست، برخی از اسامی و نام هایی که در بالا آمده تصحیف شده و صورت درست آنها را باید از منابع دیگر یافت و اصلاح کرد. عجالتا مراجعه به مقدمۀ تفسیر الکشف و البیان ثعلبی (متوفی 427) که برخی از آثار مذکور را به طریق متصل در اختیار داشته هم برای تصحیح نام هایی که در اینجا از آنها یاد شده، سودمند است هم اینکه علی القاعده باید طریق ابن شهر آشوب به بسیاری از آثار تفسیر مذکور باید همان طریق هایی باشد که ثعلبی آورده است. در میان مفسرانی که از آنها در فهرست بالا یادی از آنها شده، النجاشی کمی عجیب است، اول آنکه نام او دقیقا کیست. عبارت متن تصحیف نشده یعنی ابوالعباس و النجاشی، آیا ابوالعباس النجاشی نیست؟ باز اشکال دیگر آن است که آیا النجاشی احتمالا تصحیف نام دیگری نیست؟
واقعیت این است که چند هفته پیش در کتابخانه مرحوم سید عبدالعزیز طباطبائی، یکی از فرزندان آن مرحوم در خصوص النجاشی آمده در این عبارت پرسش را مطرح کرد که آیا سراغی از تفسیر او دارم. اکنون حدس من این است که عبارت اخیر باید تصحیف شده باشد و البته برای اثبات این مطلب نیاز به بررسی نسخه های خطی کتاب المناقب ابن شهر آشوب است که برای بنده امکان پذیر نیست. احتمالی که به ذهن بنده در صورت صحیح بودن فرض تصحیف متن می توان مطرح کرد این است که عبارت در اصل ابوالعباس الطوسی یا الفلکی بوده که اشاره به مفسر نامدار طوسی ابوالعباس الطوسی المفسر الفلکی است که دوست گرامی آقای انصاری در یادداشتی در خصوص او توضیح داده اند. نا آشنا بودن نام الفلکی یا الطوسی باعث شده تا کاتبی متاخر عبارت ابن شهر آشوب را تغییر داده و به دلیل شهرت ابوالعباس النجاشی که نامی آشنا برای عالمان شیعه بوده، عبارت را از ابوالعباس الطوسی یا الفلکی را به النجاشی تغییر داده است. البته این گمان در صورتی است که در عبارت تصحیفی رخ داده باشد. در هر حال آنچه که مسلم است این است که ابن شهر آشوب اثر تفسیری الفلکی المفسر الطوسی، البلغة را در اختیار داشته است. دربارۀ کتاب فلکی مفسر هم بنگرید به:
http://ansari.kateban.com/entry1749.html.
دوشنبه ۴ شهريور ۱۳۹۲ ساعت ۲۲:۳۹
