یکی از مهمترین منابع در پژوهش های تاریخی، آرشیوها اسناد و اطلاعات است که متاسفانه به دلایل مختلفی آرشیو های موجود در کشور ما عمر چندان درازی ندارد در حالی که در مقایسه با کشور ترکیه که نظام آرشیو بسیار کهنی دارد که البته علت وجود چنین آرشیوی به همان دلایل عدم وجود آرشوی در کشور ما خاصه دگرگونی سریع سلسله های حکومتگر باز می گردد. با این حال تا حدی می توان نسخه های خطی دینی را نوعی آرشیو دست کم دینی دانست که از خلال آنها می توان نکات فراوانی به دست آورد که باید در فرصتی به تفصیل از آن سخن گفت. انتشار فهرستواره دست نوشت های ایران در 12 جلد توسط کتابخانه مجلس شورای اسلامی کار بسیار بزرگی است و درباره این مجموعه باید به تفصیل بیشتری و در وقت دیگری سخن گفت. تنها به عنوان یکی از فوائد آن در این یادداشت مختصر به مطلب تصحیف اسامی اشاره می کنم که با کمک فهرستواره اکنون می توان بسیاری از این گونه موارد را رفع و رجوع کرد. در حقیقت تصحیف اسامی که بیشتر به دلیل عدم امکان قرائت صحیح نام ها در فهرست های نسخه های خطی فراوان رخ می دهد، با یکجا کنار هم قرار گرفتن همه اسامی تا حد زیادی قابل رفع است. از جمله فوائد بسیار مهم فهرستواره کمک به حل این گونه تصحیفات است. به عنوان مثال یکی از شاگردان حسن بن سیلمان حلی فردی است به نام حسین بن محمد بن حسن جُوَّیانی که نسخه های خطی چندی را کتابت کرده است. با این حال غریب بودن نام جُوَّیا برای فهرست نگاران باعث شده است تا نام وی به صورت های مختلفی تصحیف شود (تلفظ صحیح این نام را استاد ارجمند حجت الاسلام و المسلمین رضا مختاری متذکر شده اند). به عنوان مثال نسخه ای از کتاب حاشیه ارشاد الاذهان فخر المحقققین در قم، مرکز احیاء به شماره 953 (معرفی شده در فهرست عکسی، ج 3، ص 178) شهرت او را به جوشانی ذکر کرده اند یا در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نسخه ای از حاشیة ارشاد الاذهان علی ین یوسف نیلی به شماره 1/14881 وجود دارد که شهرت وی را به حویانی ضبط کرده اند. یا نسخه ای از کتاب مصباح السالکین در کتابخانه مجلس به شماره 4705 وجود دارد که کاتب آن شخصی به نام حسین بن محمد بن حسن جوقانی معرفی شده که ظن آن می رود وی نیز همین جویانی باشد که شهرتش به جوقانی تصحیف شده باشد (فهرستواره، ج 9، ص 656). یا همین گونه نسخه ای از کتاب ایضاح الفوائد فخر المحققین در کتابخانه دانشکده حقوق دانشگاه تهران به شماره 3- ج موجود است که در آن نام جویانی به جوبائی آمده است (فهرتسواره، ج 2، ص 337).
سه شنبه ۲۵ آبان ۱۳۸۹ ساعت ۱۰:۳۰