رحمتی

نسخه اي ناقص از رساله بُغيه المريد

<div style="BORDER-BOTTOM: #eeeeee 1pt solid; BORDER-LEFT: medium none; PADDING-BOTTOM: 0cm; PADDING-LEFT: 0cm; PADDING-RIGHT: 0cm; BACKGROUND: white; BORDER-TOP: #eeeeee 1pt solid; BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-TOP: 0cm; mso-element: para-border-div; mso-border-top-alt: solid #EEEEEE .75pt; mso-border-bottom-alt: solid #EEEEEE .75pt"><p class="MsoNormal" style="BORDER-BOTTOM: medium none; TEXT-ALIGN: justify; BORDER-LEFT: medium none; PADDING-BOTTOM: 0cm; MARGIN: 0cm 0cm 0pt; PADDING-LEFT: 0cm; PADDING-RIGHT: 0cm; BACKGROUND: white; BORDER-TOP: medium none; BORDER-RIGHT: medium none; PADDING-TOP: 0cm; mso-border-top-alt: solid #EEEEEE .75pt; mso-border-bottom-alt: solid #EEEEEE .75pt; mso-margin-top-alt: auto; mso-margin-bottom-alt: auto; mso-padding-alt: 0cm 0cm 0cm 0cm" dir="rtl">نسخه اي ناقص از رساله بُغيه المريد </div>در ميان آثار نگاشته شده در سنت تراجم نگاري شيعه، رساله بغيۀ المريد في (من) الكشف عن احوال الشيخ زين الدين الشهيد نوشته بهاء الدين محمد بن علي بن حسن عودي جزيني كه از سال 940 تا 962 در خدمت شهيد - به جز برخي مقاطع همچون سفر شهيد ثاني در 942 به مصر كه ابن عودي به دليل عدم موافقت مادرش نتوانسته بود شهيد را همراهي كند- بوده و در 962 براي سفر به خراسان از شهيد جدا شده و به ايران سفر كرده، اثر ارزشمندي است كه متأسفانه تنها دانسته هاي ما درباره‌ آن و خود ابن عودي محدود به نقل هايي از اين كتاب است كه علي بن محمد عاملي در كتاب الدر المنثور من المأثور و غير المأثور آورده است. ابن عودي ظاهرا بعد از بازگشت به جِزين نتوانسته با شهيد ديداري داشته باشد و آخرين تاريخ ديدار وي با شهيد در 962 باشد. ابن عودي پس از اين تاريخ به ايران رفته و از حضور وي در قزوين در همين سال اطلاع داريم و به احتمال قوي وي به مشهد نيز سفر كرده است و پس از آن به جزين بازگشته هر چند درباره تاريخ دقيق بازگشت وي اطلاعي در دست نداريم اما نكته قطعي آن است كه ابن عودي پس از شهادت شهيد ثاني در جزين و براي پاس داشت استاد خود شهيد ثاني به نگارش بغيه المريد پرداخته است.<a name="_ftnref1" style="mso-footnote-id: ftn1" href="#_ftn1"><span style="FONT-FAMILY: Arial; COLOR: black; FONT-SIZE: 13.5pt; mso-bidi-font-family: 'B Zar'; mso-fareast-font-family: 'Times New Roman'; mso-ansi-language: EN-US; mso-fareast-language: EN-US; mso-bidi-language: AR-SA">[1]</a> همچنين بر اساس برخي گزارش ها دانسته است كه شهيد ثاني به دليل مشكلاتي كه در جزين و جبع براي او پيش آمده بود، مجبور شده بود تا آنجا را ترك كند و دست كم در 964 مي دانيم كه شهيد در دمشق بوده و در آنجا به دليل سعايت برخي دشمنانش مورد تعقيب قرار گرفت و در نهايت مجبور به ترك آنجا شده بود وبه مكه سفر كرد. اطلاعات ارزشمندي كه ابن عودي در رساله خود درباره شهيد آورده، بي نهايت اهميت دارد و همانگونه كه يكي از بزرگان حوزه در مصاحبه خود با خبرنامه كنگره بين المللي شهيدين اشاره كرده اند، جاي آن دارد كه اين رساله به نحو مستقل نيز منتشر شود. مرحوم شيخ آقابزرگ طهراني در الذريعه (ج 3، چاپ نجف، مطبعۀ الغري، 1357ق، ص 136-137)‌ معرفي از اين رساله را آورده اند. در فهرست مختصر نسخه هاي خطي كتابخانه مجلس شوراي اسلامي كه به همت آقاي سيد محمد بهبهاني (منصور) منتشر شده در معرفي مجموعه 8965 گفته شده كه بخشي از اين رساله و به عبارت دقيقتر برگهاي 80 پ – 116پ نسخه، رساله بغيه المريد است (فهرست مختصر، ص 110). فرصتي پيش آمد و نسخه را از نزديك بررسي كردم. رساله اول مجموعه حقائق الايمان (1 پ – 79ر) است كه استاد محترم جناب آقاي رضا مختاري در مقاله اي خواندني نشان داده اند كه در حقيقت اين كتاب ايضاح البيان است كه شخصي ديگر و عالم عاملي ديگر جز شهيد و به نام زين الدين بن محسن عاملي (زنده در 984) آن را نگاشته و ظاهرا به دليل شهرت شهيد، كاتبي در نسخه اي از اين كتاب دست برده و آن را با تغيير اسم به نام شهيد كتابت كرده و بعدها اين نسخه اساس نسخه هاي ديگر كتابت شده كتاب قرار گرفته و اين خطا رواج يافته است. معرفي نسخه حاضر از كتاب بغيه المريد به عنوان اثري كتابت شده در قرن 12،‌ اين اميد را برايم پديد آورده بود كه شايد در اين نسخه بخش هايي ديگر از رساله ابن عودي موجود باشد. با اين اميد به سراغ نسخه رفتم. متاسفانه مشاهده نسخه از نزديك نشان داد كه نسخه بغيه المريد موجود در اين مجموعه ناقص است و تنها مشتمل بر سه فصل كتاب است و فصل سوم نيز ناقص است و آخرين عبارت نسخه چنين است: و سمع جملۀ نافعۀ من العلوم في المعقول و المنقول و الادب و غير ذلك.... به احتمال قوي نسخه حاضر نيز از روي الدر المنثور كتابت شده باشد. در هر حال مراجعه به اين نسخه براي تصحيح كتاب الدر المنثور خالي از لطف نخواهد بود يا دست كم اشاره به اينكه نسخه مورد بحث نيز نسخه اي ناقص است، در پاورقي كتاب الدر المنثور خوانندگان را ار مراجعه به اين نسخه بي نياز كند. (ما بين دو نسخه در دو صفحه (79پ – 80 ر) عبارتي از تفسير الجامع لاحكام القرآن قرطبي كتابت شده است). <div style="mso-element: footnote-list"> <hr width="33%" size="1" align="left" /><div id="ftn1" style="mso-element: footnote"><a name="_ftn1" style="mso-footnote-id: ftn1" href="#_ftnref1">[1]</a> شيخ حر عاملي در امل الآمل (ج 1،‌ص 166-167) شرح حال كوتاهي از ابن عودي آورده است. بر اساس گفته وي كه از ابن عودي به لقب جزيني ياد كرده مي توان گفت كه وي در همان شهر اقامت داشته و ظاهرا در همانجا از دنيا رفته باشد. شيخ حر اشاره كرده كه وي بخشي از رساله اي بغيه المريد وي را ديده است. احتمالا مراد شيخ حر، همان بخش منقول از رساله بغيه المريد در كتاب الدر المنثور باشد كه وي خود نسخه اي از آن را براي استفاده خود كتابت كرده و نسخه اي تلخيص شده است و در كتابخانه سنا سابق موجود است. شيخ حر بخشي از قصيده ابن عودي در رثاي شهيد را نقل كرده و اطلاع ديگري درباره وي ذكر نكرد ه است.</div></div>

چهارشنبه ۲۷ آبان ۱۳۸۸ ساعت ۸:۱۷