محمد روشن، فهرست نسخه های خطی کتابخانه عمومی جمعیت نشر فرهنگ رشت (تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب، 1387).
از میان فهرست های نسخه هایی خطی که به تازگی منتشر یا به عبارت دقیقتر تجدید چاپ شده و البته این خود اتقاق نادری است، فهرست نسخه های خطی کتابخانه رشت است که سالها قبل استاد ارجمند محمد روشن متن آن را منتشر کرده بودند و اینک میراث مکتوب بعد اقدام به تجدید چاپ آن کرده است. در هنگام تورق و بررسی این فهرست چند مطلب توجه مرا به خود جلب کرد که تذکر آنها خالی از لطف نیست. در معرفی نسخه های خطی چند قرآن موجود در آن مرکز (ص 74) درباره یکی از نسخه های قرآن گفته شده که نسخه ای است که از آن شیخ زین الدین بن احمد بوده و تاریخ 957 نیز در آن ذکر شده است. اگر دست خطی از این صفحه که عبارت تملک و نام مالک نوشته شده در اختیار بود، بهتر می شد درباره هویت زین الدین بن احمد سخن گفت اما با همین اطلاعات آمده در این فهرست، کمی وسوسه انگیز است که این شخص را شهید ثانی (متوفی 965) بدانیم که می دانیم یکی از شاگردان او ملا محمود بن محمد بن علی بن حمزه لاهیجانی از 954 تا اواخر عمر شریف شهید ثانی همراه او بوده و اگر این نسخه یکی از نسخه های کتابخانه شخصی شهید ثانی که به نوشته محمد بن علی بن حسن بن زین الدین در الدر المنثور در زمان وی به ایران آورده شده، نباشد، می تواند نسخه ای از قرآن باشد که شهید ثانی به شاگردش ملا محمود لاهیجانی داده است. در هر حال اگر این امکان باشد تا تصویری از دست خط صحفه ای که عبارت تملک شیخ زین الدین بن احمد در این نسخه از قرآن آمده، منتشر شود می توان با مقایسه آن با دست خط های موجود از شهید ثانی درباره این گمان داوری کرد. این احتمال هم هست که این نسخه قرآن از آن زین الدین بن علی عاملی هم نام و معاصر شهید ثانی که کتاب حقائق الایمان نوشته است و به خطا به شهید ثانی نسبت داده شده، باشد.
مطلب دیگر که توجه مرا به خود جلب کرد، معرفی رساله ای در بخش مجموعه ها بود که برایم جالب بود. رساله شانزدهم مجموعه 430 رساله ای معرفی شده به این شرح است:
مجموعة للفضیله من کلام الائمة بروایة ابی الحسین محمد بن علی الحلبی عن ابی عبدالله حسین بن حمدان الحصیبی عن جعفر بن مالک الفزازی الکوفی عن عبیدالله بن یونس عن محمد بن صدقة العبید (ص 130).
هر چند در نام برخی از رجال سلسله سند این متن تصحیفاتی رخ داده، اما ارزش آن این است که این متنی نصیری و از میراث غلات عراق است. ابوالحسین محمد بن علی جلی (نه حلبی) از شاگردان و جانشین حسین بن حمدان خصیبی است که در متن حاضر نام او و استادش هر دو تصحیف شده است. جعفر بن محمد مالک فزاری نیز از عالمان به نام کوفه است که حسین بن حمدان خصیبی با او ارتباط داشته و به کرات اخباری از وی در کتاب الهدایه الکبری خود نقل کرده است. از آنجا که آغاز و انجام این رساله ذکر نشده، نمی توان درباره آن سخن گفت. تنها باید خاطر نشان کرد که این متن اهمیت فراوانی دارد و اگر بخشی از کتاب الهدایه الکبری نباشد، متنی است که ظاهرا در جایی دیگر از آن سخن نرفته است (برای بحثی از حسین بن حمدان خصیبی و نصیریه بنگرید به: محمد کاظم رحمتی، «حسین بن حمدان خصیبی و اهمیت وی در تکوین نصیریه»، مجله هفت آسمان، شماره 30 (تابستان 1385).
از میان فهرست های نسخه هایی خطی که به تازگی منتشر یا به عبارت دقیقتر تجدید چاپ شده و البته این خود اتقاق نادری است، فهرست نسخه های خطی کتابخانه رشت است که سالها قبل استاد ارجمند محمد روشن متن آن را منتشر کرده بودند و اینک میراث مکتوب بعد اقدام به تجدید چاپ آن کرده است. در هنگام تورق و بررسی این فهرست چند مطلب توجه مرا به خود جلب کرد که تذکر آنها خالی از لطف نیست. در معرفی نسخه های خطی چند قرآن موجود در آن مرکز (ص 74) درباره یکی از نسخه های قرآن گفته شده که نسخه ای است که از آن شیخ زین الدین بن احمد بوده و تاریخ 957 نیز در آن ذکر شده است. اگر دست خطی از این صفحه که عبارت تملک و نام مالک نوشته شده در اختیار بود، بهتر می شد درباره هویت زین الدین بن احمد سخن گفت اما با همین اطلاعات آمده در این فهرست، کمی وسوسه انگیز است که این شخص را شهید ثانی (متوفی 965) بدانیم که می دانیم یکی از شاگردان او ملا محمود بن محمد بن علی بن حمزه لاهیجانی از 954 تا اواخر عمر شریف شهید ثانی همراه او بوده و اگر این نسخه یکی از نسخه های کتابخانه شخصی شهید ثانی که به نوشته محمد بن علی بن حسن بن زین الدین در الدر المنثور در زمان وی به ایران آورده شده، نباشد، می تواند نسخه ای از قرآن باشد که شهید ثانی به شاگردش ملا محمود لاهیجانی داده است. در هر حال اگر این امکان باشد تا تصویری از دست خط صحفه ای که عبارت تملک شیخ زین الدین بن احمد در این نسخه از قرآن آمده، منتشر شود می توان با مقایسه آن با دست خط های موجود از شهید ثانی درباره این گمان داوری کرد. این احتمال هم هست که این نسخه قرآن از آن زین الدین بن علی عاملی هم نام و معاصر شهید ثانی که کتاب حقائق الایمان نوشته است و به خطا به شهید ثانی نسبت داده شده، باشد.
مطلب دیگر که توجه مرا به خود جلب کرد، معرفی رساله ای در بخش مجموعه ها بود که برایم جالب بود. رساله شانزدهم مجموعه 430 رساله ای معرفی شده به این شرح است:
مجموعة للفضیله من کلام الائمة بروایة ابی الحسین محمد بن علی الحلبی عن ابی عبدالله حسین بن حمدان الحصیبی عن جعفر بن مالک الفزازی الکوفی عن عبیدالله بن یونس عن محمد بن صدقة العبید (ص 130).
هر چند در نام برخی از رجال سلسله سند این متن تصحیفاتی رخ داده، اما ارزش آن این است که این متنی نصیری و از میراث غلات عراق است. ابوالحسین محمد بن علی جلی (نه حلبی) از شاگردان و جانشین حسین بن حمدان خصیبی است که در متن حاضر نام او و استادش هر دو تصحیف شده است. جعفر بن محمد مالک فزاری نیز از عالمان به نام کوفه است که حسین بن حمدان خصیبی با او ارتباط داشته و به کرات اخباری از وی در کتاب الهدایه الکبری خود نقل کرده است. از آنجا که آغاز و انجام این رساله ذکر نشده، نمی توان درباره آن سخن گفت. تنها باید خاطر نشان کرد که این متن اهمیت فراوانی دارد و اگر بخشی از کتاب الهدایه الکبری نباشد، متنی است که ظاهرا در جایی دیگر از آن سخن نرفته است (برای بحثی از حسین بن حمدان خصیبی و نصیریه بنگرید به: محمد کاظم رحمتی، «حسین بن حمدان خصیبی و اهمیت وی در تکوین نصیریه»، مجله هفت آسمان، شماره 30 (تابستان 1385).
شنبه ۱۲ ارديبهشت ۱۳۸۸ ساعت ۱۳:۴۲
