یکی از نکاتی که در خصوص الذریعه مطرح شده، موضوع تکرار عناوین است و بر همین اساس بر آقابزرگ خرده گرفته شده که چندان توجه به اینکه آثاری را به نام های مختلف در الذریعه معرفی کرده، نداشته است. اما ظاهرا این اشکال چندان متوجه آقابزرگ نباشد و در خرده گیری بر الذریعه از این جهت به مطلب مهمی توجه نشده است؛ شیوه ای که مرحوم آقابزرگ اطلاعات خود دربارۀ میراث مکتوب امامیه را گردآوری می کرده است. تا آنجا که می دانم آقابزرگ خود دربارۀ روش و شیوۀ کار خود در گردآوری مطالب کتاب الذریعه چندان سخن نگفته است. اما از بررسی مطالب کتاب او می توان کلیاتی از شیوۀ کار ایشان را استنباط کرد. تا آنجا که کتاب الذریعه را با تکیه بر عناوین معرفی شده با نام های مختلف آورده، را بررسی کرده ام، این موارد را یافته ام؛
برای گردآوری اطلاعات در خصوص میراث مکتوب امامیه، یکی از منابع مهم برای آقابزرگ کتاب های تراجم نگاری بوده که ایشان اطلاعات کتابشناسی که در این آثار آمده را به کار خود منتقل کرده و کتاب های نوشته شده در شرح حال عالمان امامی مثل بغیة المرید نیز نمونه ای هستند از منابعی که آقابزرگ اطلاعات خود را از آنها استخراج کرده است.
شکل دیگری که آقابزرگ اطلاعات خود را از آنها استخراج می کرده، کتابخانه های مختلف و مراجعه به فهرست ها یا رویت شخصی خود بوده است. در مواردی که ایشان خود به کتابخانه ها مراجعه می کرده، سیاهه از اطلاعات آن کتابخانه ها را فراهم می کرده است. طبیعی است که در این شیوه برای ایشان چندان امکان پذیر نبوده که بتواند به راحتی اثری که در نسخه های مختلف به نام های مختلف معرفی شده را به راحتی مشخص کند و راه میسر برای ایشان آن بوده که عناوین مذکور را به همان عنوانی که در نسخه هایی که ایشان دیده، در کتاب خود معرفی کند. در این شیوه ایشان به نام کتابخانه که نسخه را با عنوان متفاوت دیده، اشاره کرده است.
به عنوان مثال کتابی به نام الاسطنبولیة فی الواجبات العینیة أو ما لایسع المکلف جهله دارد که در چند جای الذریعه با نام های مختلف معرفی شده است. به عنوان مثال ایشان نام این کتاب را بر اساس شیوه توضیح داده شده، به این صورت ها آورده است:
۱- الإسطنبولیة فی الواجبات العینیة
۲- الاعتقادیة
۳- الرسالة الإسطنبولیة فیما لا یسع المکلف جهله من معرفة الله و العبادات العینیة الواجبة علی أشخاص المکلفین
۴- ما لا یسع المکلف جهله من الاصول و الفروع.
اکنون ببینیم که آقا بزرگ اطلاعات دربارۀ این عنوان های مختلف را از چه منابعی گردآوری کرده است. عنوان اول در کتاب کشف الحجب آمده و خود آقابزرگ در الذریعه (ج ۲، ص ۵۹) تصریح کرده که این عنوان را از کتاب کشف الحجب اخذ کرده است.
عنوان دوم را ایشان بر اساس نسخه ای که در کتابخانۀ مرحوم محمد علی خوانساری در نجف دیده آورده است. ایشان آغاز نسخۀ مذکور را نیز نقل کرده اند (أوله: الحمد لله رب العالمین... فهذه رسالة مشتملة علی ما لا یسع المکلف جهله)
عنوان سوم را نیز آقابزرگ این گونه معرفی کرده و توضیح داده است: «الرسالة الاسطنبولیة فیما لا یسع المکلف جهله من معرفة الله و العبادات العینیة الواجبة علی أشخاص المکلفین. أولها: الحمد لله رب العالمین .. فرغ منها (۹۵۲) رأیتها فی مجموعة عند الشیخ صالح الجزائری کتابتها (۹۸۲) و لعلها متحدة مع ما بعده الرسالة الاسطنبولیة مرت فی الألف (ج ۲، ص ۵۹). در اینجا می بینیم که آقابزرگ باز بر اساس عنوانی که در نسخه ای که خود دیده، عنوان جدیدی را آورده و آغاز نسخه ای را که خود دیده نقل کرده و در این مورد حتی به احتمال یکی بودن عنوان معرفی شده با موردی که در قبل آورده، اشاره کرده اما چون در مورد دوم آغازی برای متن نقل نشده، از تأکید و ابرام بر این مطلب اجتناب کرده است.
آخرین عنوان ذکر شده را نیز آقابزرگ این گونه معرفی کرده است: ما لا یسع المکلف جهله من الاصول و الفروع مختصر فی مائة و خمسین بیتاً، للشیخ زین الدین بن علی بن احمد الشامی ... أوله: الحمد لله رب ..رأیته فی مکتبة المیرزا محمد الطهرانی بسامراء (الذریعة، ج ۱۹، ص ۲۶).
آنچه که آقابزرگ در معرفی نسخه های مختلف کتاب الاسطنبولیة انجام داده، به وضوح رعایت اخلاق علمی توسط ایشان را نشان می دهد. به این نکته نیز باید توجه داشت که اکنون برای ما امکان تشخیص یکی بودن این آثار که تمام متن الذریعه را در اختیار داریم، میسر است. بنابراین این ایراد به الذریعه که ایشان متوجه ذکر تکراری ذکر کردن یک کتاب به نام های مختلف نبوده، وارد نیست. در موار دیگر نیز قصه به همین قرار است.